Ay: Mart 2017

ABD-Çin İlişkilerinde Yeni Dönemeç

tolgabilener , , , , , , , ,

Ekran Resmi 2017-03-19 22.20.49

ABD Dışişleri Bakanı Rex Tillerson’un 18-19 Mart 2017 tarihlerindeki Pekin ziyareti, Donald Trump’ın başkanlığı altında ABD-Çin ilişkilerinin nasıl şekilleneceğinin işaretlerini verdi. Ziyaret sırasında “karşılıklı saygı” ve “kazan-kazan” ifadeleri bolca kullanıldı.

Gerçi Başkan Trump, Tillerson‘un tam da Çin’e ulaştığı saatlerde kendini tutamayıp yine twitter’a sarıldı ve Çin’i Kuzey Kore konusunda eleştiren bir tweet attı. Tillerson ise Çinli muhatapları karşısında genelde alttan alan bir üslup benimsedi. Zaten Çin basını da bu ziyaretten “Pekin için diplomatik bir zafer” diye bahsediyor.

Tillerson’un “karşılıklı saygı” vurgusu Çinli yetkililerin kulağına özellikle hoş gelen bir ifade; zira Pekin yönetimi bunu “Çin’in temel çıkarlarına ABD’nin zarar vermek istemediği” şeklinde yorumluyor. Çinli yöneticilerin ülkenin toprak bütünlüğü ve “tek Çin” politikası hakkında neredeyse takıntı düzeyine varan hassasiyeti bilinir. Bu çerçevede Pekin yönetimi Tayvan, Tibet ve Uygur sorunları hakkında dışarıdan gelen en ufak bir eleştiriyi dahi tahammül edilmez addeder.

Ziyaret sırasında ABD ve bölgedeki müttefikleri ile Çin arasında ciddi sürtüşmeye yol açan Çin Denizi’ndeki paylaşım mücadelesine fazla değinilmediği de anlaşılıyor.

Tüm bu ılımlı duruş karşılığında ABD’nin Çin’den ekonomik ve stratejik beklentileri var; bunlara Kuzey Kore’nin yola getirilmesi de dahil. Rex Tillerson, Çin’den hemen önce ziyaret ettiği Güney Kore’de bu konunun bilhassa altını çizdi; Kuzey Kore’nin nükleer programının durdurulması gerektiğini söyledi ve askeri müdahale dahil her türlü seçeneğin masada olduğunu hatırlattı. Zaten Donald Trump’ın attığı tweet de Kuzey Kore konusunda Çin oynayabileceği role işaret ediyordu.

Ekran Resmi 2017-03-19 22.59.21
Kuzey Kore füzelerinin menzili Avrupa kıtasına kadar ulaşıyor; ancak henüz Alaska Eyaleti hariç ABD’yi vuracak kadar da geniş değil

Aslında Kuzey Kore konusunda işler tahmin edildiğinden daha karmaşık. Yakın zamanda bu ülkenin gerçekleştirdiği balistik füze denemeleri üzerine ABD Güney Kore’ye THAAD (Terminal High Altitude Air Defense) adını taşıyan bir hava savunma sistemi kurma kararı aldı; Mart ayı başlarında da bu sistemin parçaları Güney Kore’ye ulaştırıldı. Resmi olarak THAAD, ne yapacağı hiç belli olmayan Kuzey Kore’ye yönelik bir tedbirden ibaret; oysa bu sistemin konuşlandırılmasına en sert tepkiyi gösteren Çin oldu.

Çinli yetkililer bu sisteme ait radarların Çin topraklarının tamamını denetleyecek kadar gelişmiş olduğunu söylüyor; dolayısıyla ABD’nin amacının sadece Kuzey Kore ile sınırlı olmadığını iddia ediyor. Kısaca Pekin yönetimine göre, THAAD sistemi sayesinde ABD aslında Çin’i kontrol etmek derdinde. Ayrıca Çin, THAAD füze savunma sisteminin orta menzilli füzeleri engellemek için tasarlandığını, tek hedef Kuzey Kore olsaydı kısa menzilli füzeleri hedef alan başka bir sistemin yeterli olacağını iddia ediyor.

Bu füze savunma sisteminin konuşlandırılmasına Çin o kadar büyük tepki gösterdi ki, iş Güney Kore mallarına boykot uygulamaya ve Çinli turistlerin turlarının iptaline kadar vardı.  

Asıl ilginç olan, Çin’in Kuzey Kore’nin füze denemelerine de sert tepki göstermiş olması. Kuzey Kore’nin iplerinin Çin’in elinde olduğuna genellikle inanılmakla beraber, Pekin ve Pyongyang arasında aniden patlak veren söz düellosu, Doğu Asya’daki denklemin bu kadar da basit olmadığını gösterdi. Çin yönetimi Kuzey Kore’yi kınamakla yetinmedi, bir yıl boyunca bu ülkeye kömür ambargosu uygulayacağını da ilan etti. Bu ambargo iki ülke arasındaki ticaret hacminin üçte biri anlamına geliyor, yani sembolik olmaktan öte sonuçlar yaratacak bir tedbir.

Tabii Çin’in tepkisinin esas nedeni füze denemelerinin kendisi mi, yoksa Kim Jong-un rejiminin ABD’nin eline koz verdiğini düşünmesi mi, orası çok kesin değil.

Dolayısıyla Tillerson’ın temasları nispeten olumlu geçmiş olsa bile, THAAD krizinin de gösterdiği üzere, Çin ile ABD arasındaki tüm pürüzler giderilmiş değil.

ABD’nin yeni başkanı tüm bu konuları Çin’in bir numaralı ismi Xi Jinping ile yüzyüze konuşma imkanını nasılsa kısa süre içinde bulacak. Xi, Nisan ayı başında ABD Başkanı’nın Florida’daki (Trump’ın Güney Beyaz Saray diye adlandırdığı) malikanesini ziyaret edecek. Bu ziyaret o kadar önemli ki Dışişleri Bakanı Tillerson, 5-6 Nisan tarihlerinde yapılacak NATO Dışişleri Bakanları zirvesine katılmaktan bile vazgeçti. Tillerson, Çin Devlet Başkanı’nı Trump ile birlikte ağırladıktan hemen sonra da Putin’le görüşmek üzere Rusya’ya gidecek.

Trump yönetiminin NATO’ya verdiği (ya da daha doğrusu vermediği) önemi böylelikle tüm dünya bir kez daha görmüş de oldu. Fakat kimsenin Çin’e önem vermeme lüksü yok.

Ekran Resmi 2017-03-19 22.58.01

 

Afganistan’da Yeni Perde: Rusya-Taliban Yakınlaşması

tolgabilener , , , , ,

 

ekran-resmi-2017-03-05-19-56-53

Afganistan neredeyse 40 yıldır aralıksız savaşlara sahne olan bir ülke. 1979’da başlayan Sovyet işgalinden bu yana bu ülkenin bir türlü dikiş tutmadığını ve Asya kıtasının ortasında neredeyse bir kara deliğe dönüştüğünü herhalde bilmeyen yok. Oysa Afganistan’ın istikrarı, küresel dengeler için de hayati önem taşıyor.

Uluslararası gündemin yoğunluğundan şu sıralar kendine pek yer bulamasa da, Afganistan’daki karmaşa devam ediyor. 11 Eylül 2001 saldırılarının hemen ardından ABD’nin başını çektiği bir NATO operasyonuyla Afganistan’ın işgal edildiği, Taliban’ın yönetimden uzaklaştırıldığı ve ülkede “Batı” yanlısı bir hükümetin oluşturulduğu hatırlardadır. Ancak Taliban’ın devrilmiş olsa da yok edilemediği de bir gerçek.

Üstelik ABD askerlerini 2011’den bu yana ülkeden çekmeye başlayınca Taliban’ın yeniden güç kazandığı da biliniyor. Gerçi NATO operasyonunun en yoğun biçimde devam ettiği yıllarda bile ittifakın yetkilileri ülkedeki durumu şöyle özetlerdi: “NATO birlikleri daima küçük kalan bir battaniye gibi. Battaniyeyi sağa serince Taliban solda beliriyor; battaniyeyi sola kaydırdığımızda ise sağda…”

Üstelik şimdilerde Taliban kendine yeni dostlar ediniyor gibi.

Bir zamanlar Taliban karşıtı olan “Kuzey İttifakı”nı açıkça desteklemiş olan Rusya, son zamanlarda bu grupla yakınlaşma belirtileri gösteriyor. Bu konuda Çin ve Pakistan’ın ön ayak olduğunu söylemek gerek. Ufak bir hatırlatma yapmak gerekirse, 1996-2001 arasında ülkenin önemli bir bölümüne hakim olan Taliban hükümetini tanıyan nadir ülkelerden biri Pakistan, diğer ise Çin olmuştu. Çin ile Pakistan’ın yakınlığı ise zaten Soğuk Savaş dönemine dayanıyor. Çin yönetimi şimdi bir yandan Taliban temsilcilerini Pekin’de kabul ederek görüşüyor, diğer yandan da Kabil hükümetine Taliban ile aralarında arabuluculuk yapmayı teklif ediyor. Çin’in Afganistan’da, özellikle madencilik alanında, önemli yatırımları bulunduğunu da bu fotoğrafa eklemek gerekiyor.

Kabil’deki ABD destekli hükümetle mücadelesine devam eden Taliban’ın arayıp da bulamayacağı bir destek demek bu.

Aslında tüm bu denklemde en şaşırtıcı olan Rusya’nın Taliban konusunda 180 derece fikir değiştirmiş olması. Moskova’nın uzun dönem uzak durduğu bu oyuncuyu şimdi potansiyel bir müttefik olarak görmesi, elbette Balkanlardan başlayıp kuzey hattında Ukrayna ve Kafkasya’dan, güney hattında ise Suriye’den geçen jeopolitik paylaşım mücadelesinin bir cilvesi. Kremlin’in son zamanlarda ABD’yi zora düşürecek hiçbir fırsatı kaçırmadığı ortada. Hatta Kabil hükümetiyle varmak üzere olduğu bir anlaşmayı sabote etmek amacıyla Gülbettin Hikmetyar’ın BM yaptırım listesinden çıkarılmasına engel olan ülke de yakın zamanda Rusya oldu.

Rusya öte taraftan Pakistan ile de yakınlaşmasına hız verdi. Örneğin 2016 sonbaharında tarihte ilk kez Rusya ve Pakistan silahlı kuvvetli ortak bir ikili tatbikat gerçekleştirdiler. Rusya bir yandan bu ülkeye yönelik silah satışını arttırırken, diğer taraftan Pakistan’a bir doğalgaz boru hattı projesi için 2 milyar dolarlık yardım sözü de vermiş durumda.

27 Aralık 2016‘da da Rusya, Pakistan ve Çin, Moskova’da yaptıkları ortak bir toplantının sonuç bildirisinde uluslararası kamuoyunu “Taliban’a karşı biraz daha esnek” olmaya davet ettiler ve bazı Taliban yöneticilerinin BM yaptırım listesinden çıkartılmalarını talep ettiler.

Rusya’nın Pakistan’la yakınlaşması ve “Taliban açılımı”, ABD’nin yeni yönetimi tarafından ne kadar yakından takip ediliyor bilinmez ama, bölgenin bir diğer nükleer gücü olan Hindistan’ın bu gelişmelerden bir hayli rahatsız olduğu hissediliyor. Ne de olsa Yeni Delhi yönetimi son yıllarda Kabil hükümetinin en büyük destekçilerinden biri haline geldi; bölgede dolaylı da olsa Pakistan’ın güçlenmesinden hoşlanmayacağı da açık.

Adriyatik’ten Hint Okyanusu’na uzanan hatta taşların yerine oturması daha uzun yıllar alacak gibi. Eğer bir gün oturursa tabii.

ekran-resmi-2017-03-05-19-59-00
Şaka değil: 2000’lerin başında Afganistan’daki durumu “özetleyen” şema buydu; vaziyet bugün daha az karmaşık değil.