Rivayet olunur ki Stalin bir vesileyle, Papa’nın uluslararası plandaki etkisini küçümsemek için, “Papa mı? Kaç tabur askeri var ki?” demiş. Gerçekten de Vatikan’ın (rengarenk kıyafetleri içindeki İsviçreli muhafızları saymazsak) ne kendine ait bir ordusu var, ne de Ortaçağ’da olduğu gibi bir fermanla ordular toplayacak gücü. Ancak bu durum, dünya siyasetinde hiçbir etkisi olmadığı anlamına da gelmiyor.

Vatikan, Roma şehrinin içindeki 44 hektarlık bir alana sıkışmış, daimi nüfusu 800’ü geçmeyen, dünyanın en küçük devleti. Papalığın tarihi Milattan Sonra 1. yy’a kadar uzanıyor. Ancak bugünkü haliyle Vatikan, 1929 yılında Papa’nın İtalyan hükümeti ile imzaladığı bir anlaşmayla ortaya çıktı. Papalığın bağımsız bir devlet olarak yapılandırılmasının sebebi, Katolik Kilisesi’nin siyasi bağımsızlığının ve tarafsızlığının garanti altına alınmasıydı. Bu mikro-devletin esas gücü ise, dünyadaki toplam sayıları 1 milyarı aşan Katoliklerin ruhani merkezi olmaktan kaynaklanıyor.

Bir taraftan dünyanın dört bir yanındaki Katoliklerle bağlarını korumak, diğer taraftan da bu cemaatlerin yaşadığı ülkelerin hükümetleriyle temasta olabilmek için, Vatikan çok yaygın bir diplomatik ağ kullanıyor. Vatikan’ın 180 ülkeyle diplomatik ilişki sürdürüyor ve aynı zamanda Birleşmiş Milletler başta olmak üzere onlarca uluslararası kuruluşun da üyesi ya da gözlemcisi. Bu sayede, tam üye olduğu kuruluşlar bünyesinde kaleme alınan uluslararası sözleşmeler ya da alınan kararlar hakkında herhangi bir devlet kadar söz sahibi.

Askeri ya da ekonomik bir ağırlığı olmadığı için, uluslararası siyasette Vatikan her şeyden önce diyalog ve ikna kapasitesine güvenmek zorunda. Vatikan’ın kendine özgü ulusal çıkarlarından pek söz edilemeyeceğine göre, diplomatik faaliyetlerinin amacı her şeyden önce dünyadaki Katoliklerin haklarının korunması ve Katolik Kilisesi’nin temel değerlerinin savunulması şeklinde açıklanıyor. Vatikan’ın uluslararası siyasette gözettiği “her oyuncuya eşit mesafede olma” kaygısı, Vatikan temsilcilerinin zaman zaman önemli arabuluculuk faaliyetlerine girişmesini de sağlıyor. Örneğin Latin Amerika’daki bazı sorunların çözümünde (ki en yakın örneği Kolombiya’da FARC’larla yürütülen barış süreciydi) nuncio olarak adlandırılan Vatikan Büyükelçilerinin oynadığı rol bir sır değil. Vatikan temsilcilerinin saygınlığı sadece tarafsızlıklarından değil, aynı zamanda yerel Katolik cemaatleri korumasız bırakmamak adına ne olursa olsun görev yerlerini terk etmeme ilkesinden de kaynaklanıyor. Örneğin 2003 yılındaki bombardıman ve ardından yaşanan işgal döneminde Irak’ın başkenti Bağdat’ı terk etmeyen tek Batılı diplomat Vatikan’ın bu şehirdeki temsilcisi olmuştu.

Özü itibariyle dini bir karakteri olan ve şeffaflıktan bir hayli uzak duran bu devletin diplomatik faaliyetlerinin kuşku yarattığı ve komplo teorilerine kaynaklık ettiği  zamanlar da olabiliyor. Soğuk Savaş döneminde demir perde ülkelerindeki rejimlere adeta muhalif bir yapılanma olarak görülen Katolik Kilisesi, Doğu Avrupa ve SSCB’de baskıya uğramış, Vatikan sık sık üzerine vazife olmayan işlere karışmakla itham edilmişti. Bugün de örneğin Çin Halk Cumhuriyeti, Vatikan’la diplomatik ilişki kurmayı reddediyor. Üstelik Pekin yönetimi, kendi ülkesindeki Katoliklerin Papa’yla bağlarını koparmak için Vatikan’a bağlı olmayan milli bir Katolik Kilisesi oluşturmuş durumda.

Türkiye’yi ziyaret eden ilk Papa olan VI. Paulus’u 1967’de ağırlayan dönemin Dışişleri Bakanı İhsan Sabri Çağlayangil, anılarında Vatikan’dan “Adeta bir rasat kulesi; oradan bütün dünya görünür” diye söz etmişti. Bu durum, tüm dünyanın da orayı gördüğü şeklinde yorumlanabilir. Bu gerçek, Vatikan’ın yaptığı açıklamaların ya da değişik konulardaki diplomatik tavırlarının etkisini hesaplamakta belki yardımcı olabilir.