Demokratik ülkelerde iç ve dış politika kararları hakkında siyasetçilerin hesap vermelerinden daha doğal bir şey yok. Hesap vermekten kastedilen sadece seçimden seçime siyaseten hesap vermek değil; yeri geldiğine ulusal ve uluslararası mahkemeler önünde de hesap verebilmek. Üstelik, üzerinden ne kadar yıl geçerse geçsin, bazı kararların hesabını verme zamanı mutlaka geliyor.

Elbette bu, demokratik rejimle yönetilen çoğulcu ve açık toplumlar için geçerli. Yoksa yöneticilerin ülkeyi kendi tapulu malı zannedip tepe tepe kullandığı yerler için değil.

Öyle de yapsa böyle de yapsa kendisini çılgınca alkışlayan lümpen kitlelere sırtını dayamış yönetimlerin kafası bu açıdan rahat. Güçlü olanın yaptığı her şeye bir gerekçe bulmaya hazır yorumcuların bol bulunduğu ülkelerde de durum aynı.

Hesap verebilir ve şeffaf yönetimler, yönetenleri sorgulamaya alışkın ve uyanık bir kamuoyunun bulunduğu ülkelerde var olabiliyor. Büyük Britanya belli ki bu ülkelerden biri ve işte bu yüzden, ülkenin eski Başbakanlarından Tony Blair şu günlerde bir hayli sıkıntıda.

Tony Blair’in 2003 yılında vermiş olduğu Irak savaşına ve işgaline katılma kararı, hazırlanması yedi seneye ve 13 milyon dolara malolan, 2 milyon 6 yüzbin kelimelik bir araştırma raporuyla yerden yere vuruldu. Geçen hafta yayınlanan rapor, uzun yıllardır süren bir tartışmayı nihayete erdirmek şöyle dursun, çok daha uzun sürecek başka tartışmaların kapısını açtı.

Blair, raporun açıklanmasından hemen sonra düzenlediği uzun bir basın toplantısında, “lütfen yalan söylediğimi iddia etmekten vazgeçin,” dedi ve verdiği kararın doğru bir karar olduğunda ısrar etti. John Chilcot’un kaleme aldığı raporun bulguları ise öyle söylemiyor.

Blair, “her kararı iyi niyetle aldığını,” vurgulamadan da edemedi. Sanki ülkeyi yöneten bir kişinin iyi niyet ilkesine uygun davranması bir marifetmiş gibi.

Savaşta hayatını kaybeden askerlerin yakınlarının Blair’i dava edebilecekleri söylenmeye başlandı bile. Gerçi böylesine önemli bir dış politika kararını sanki Tony Blair tek başına almış ve uygulamış gibi yapmak da biraz tuhaf. Belki de her şeyi Blair’in üstüne yıkıp geri kalanların sorumluluğunu gözden kaçırmak da siyasi bir tercihtir.

Rapor yeni, şaşırtıcı ya da gizli bir bilgiyi ifşa etmiş değil; sıraladığı bulgular on yılı aşkın bir süredir gazeteciler ve akademisyenler tarafından zaten dile getiriliyor. Ne de olsa basının hür olduğu, eleştiri ve tartışma kültürüne sahip, hükümet politikalarını sorgulamanın da gayet doğal karşılandığı bir ülkeden söz ediyoruz. Ancak bu rapor en azından, Irak Savaşı’na karşı çıkanların başından beri dile getirdikleri iddiaları toparlamış ve yasal bir zemine oturtmuş oldu.

Yoksa Tony Blair’in başbakanlığındaki Birleşik Krallık hükümetinin, son derece yetersiz bir planlamayla ve doğruluğu şüpheli istihbarat bilgilerine dayanarak ülkeyi Irak Savaşı’na sürüklediği bugün keşfedilmiş değil. Savaşın sonuçları da zaten ortada.

Esas tartışma, 2003 yılındaki (İşçi Partili) Büyük Britanya Hükümeti’nin, zamanın (Cumhuriyetçi) ABD yönetiminin dümen suyunda gitmeye neden bu kadar hevesli olduğu üzerine.

Başka bir deyişle, Büyük Britanya her zaman ve her koşulda ABD’nin yanında mı hareket etmeli? Donald Trump’un başkan olma ihtimalinin konuşulduğu böylesi bir dönemde, bu soru büyük önem taşıyor. Tartışma bu minvalde olduğu için Blair’in Bush’a “ne olursa olsun sizinleyiz,” demiş olması raporun öne çıkartılan kısımlarından biri oldu.

Demokratik rejimlerin sağlıklı işleyişi, zaman zaman kendi içinde bir arınmaya gidip hatalarla yüzleşmesine ve bu hatalara yol açanların da hesap vermesine bağlı. Çünkü dış politikadaki hataların bedelini tüm toplum, hatta yeri geldiğinde, yabancı toplumlar da ödüyor.

(10 Temmuz 2016)