Asya kıtasının doğusunda “tarihi” olarak adlandırılan bir görüşme yapıldı geçen hafta. Çin Devlet Başkanı Xi ve Tayvan Devlet Başkanı Ma yüzyüze görüştüler, ki bu  düzeyde bir görüşme iki ülke tarihinde ilk kez gerçekleşmiş oldu. Görüşme “tarafsız” olarak kabul edilen Singapur’da yapıldı.

İkili görüşmeden sonra ne ortak bir bildiri yayınlandı, ne de bir anlaşma imzalandı. Dolayısıyla kapalı kapıların ardında tam olarak nelerin konuşulduğu bilinmiyor. Zaten görüşmenin içeriğinden ziyade, iki liderin görüşmüş olması önemliydi. Peki Çin ile Tayvan arasında yeni sayılabilecek hiçbir gelişme olmamışken neden böyle bir görüşme yapıldı? Zamanlamayı açıklayan tek şey Tayvan’da genel seçimlere sadece üç ay kalmış olması ve Ma’nın bu görüşmeyi seçim kampanyası sırasında “diplomatik bir başarı” olarak pazarlama isteği değildi tabii.

Bir açıdan Çin Devlet Başkanı Xi Jinping, Eylül ayındaki ABD ve Ekim ayındaki Birleşik Krallık ziyaretlerinde izlediği diplomatik çizgisini devam ettiriyor denebilir. Bu görüşmeyle Çin tüm dünyaya, kendisi için “kırmızı çizgi” sayılan Tayvan sorununu müzakere yoluyla çözmeye kararlı olduğu mesajını vermiş oldu. Bu bardağın dolu kısmı.

Bu görüşme Pekin yönetimi tarafından, Çin diplomasisinin vazgeçilmez söylemi olan “Çin’in birleşmesi”, daha doğru bir ifadeyle Tayvan’ın Çin Halk Cumhuriyeti’ne katılması yolunda bir adım olarak görülüyor. Tayvan ise kendisini bağımsız bir devlet olarak tanımayan Çin’le devlet başkanı düzeyinde görüşüyor olmasını kendisi için bir kazanım olarak göstermek niyetinde, ama her şey o kadar basit değil.

Çin Denizi’ndeki aidiyeti tartışmalı ada, adacık ve kayalıkların statüsü daha şimdiden çok ciddi bir uluslararası kriz konusu. Aralarında Doğu Asya’nın en güçlü devletlerinin de yer aldığı çok sayıda oyuncunun aynı anda aynı alanda hakimiyet iddiasında bulunuyor olması, içinden çıkılmaz bir soruna dönüşmüş vaziyette. Krizin temelinde bölgede yükselen milliyetçilikler dışında Çin Denizi altında bulunan muazzam enerji kaynakları da yatıyor. Sorun giderek askeri bir boyut da kazanmakta olduğundan, bölge tam bir barut fıçısına dönüşmüş vaziyette. Tabii ki şimdilik sıcak çatışma riski  uzak, ama devletlerin askeri yöntemleri de kullanarak bir tırmandırma politikası uygulamalarının kontrol altına alınamayacak krizlere yol açma ihtimali her zaman mevcut.

Her durumda Pekin yönetimi, Tayvan’ı yanına çekerek (hatta doğrudan kendine bağlayarak) karşılaştırmalı bir üstünlük kazanma arayışında. Çin Denizi’nin  ortasındaki konumu nedeniyle Tayvan’ın karasuları ve kıta sahanlığı, bölgedeki genel paylaşım için hayati önem taşıyor. Yoksa 1,3 milyar nüfuslu Çin’in, kendine resmen “Çin Cumhuriyeti” diyen 25 milyon nüfuslu Tayvan’ı eşit bir partner olarak görmesi için fazla bir sebep yok.

Gerçi Pekin ile Taipei arasında 1990’lardan bu yana nispi bir yumuşama gözlemleniyor. Örneğin ada sakinleri, ülkeleri tanınmadığı için pasaportlarıyla değil ama Çin hükümeti tarafından verilen özel bir seyahat belgesiyle Çin’e gidip gelebiliyor, ticari faaliyetlerde bulunabiliyor.

Xi’nin Tayvan Devlet Başkanı ile baş başa görüşmesi ve barışçıl mesajlar vermesi, Tayvan’ın en büyük koruyucusu olan ABD’yi de yakından ilgilendiriyor. Washington’da kim yönetimde olursa olsun, Tayvan’ın ABD’nin etki alanından çıkıp Çin’in etki alanına girmesine sıcak bakacak değil. Dolayısıyla Çin’in Tayvan ile olan ilişkileri, aslında Pekin yönetiminin ABD ile olan ilişkilerinin geleceğiyle de yakından bağlantılı.

Her durumda Çin Denizi’nde olup bitenleri ve Doğu Asya’da kurulan ve bozulan ittifak zincirlerini yakından izlemekte yarar var. Ne de olsa koşullar hazır olduğunda ipleri kopartmak için bir “Saraybosna Suikasti” yeterli oluyor.

(15 Kasım 2015)