David Cameron girdiği bahsi kaybetti. Büyük Britanyalı seçmenler, 1973’ten beri üyesi oldukları Avrupa Birliği’nden ayrılma kararı aldılar. AB tarihinde ilk defa bir üye ülke, birlikle yollarını ayırıyor.

Brexit referandumu büyük bir kumardı, ama asıl kumar şimdi başlıyor. AB’nin üst düzey yetkilileri dâhil hiç kimse, bu jeopolitik depremin bölgesel ve küresel sonuçlarını öngöremiyor. Zaten referandum kampanyasında “AB’de kalalım” diyenlerin temel argümanı da böylesi bir belirsizliğe düşmemekti. Artık çok geç.

Britanyalı seçmenin % 52’si hem kendi ülkelerini, hem AB’yi, hem de tüm dünyayı, nereye çıkacağı belli olmayan bir tünele sokmuş oldu.

Referandum sonucunu kendi izlediği siyasetin reddi olarak yorumlayan Cameron, Ekim ayında yapılacak parti kongresiyle başbakanlık görevini bırakacağını açıkladı. Birleşik Krallık’ın yeni hükümeti, Lizbon Antlaşması’nın 50. maddesini işleterek, iki yıl sürmesi beklenen çıkış prosedürünü başlatacak.

Britanya’nın AB’den ayrılma kararına kıta Avrupası’nda kimlerin sevindiğine bakmak, AB’nin geleceği hakkında karamsar olmak için yeterli.

Fransa’daki aşırı sağ lider Marine Le Pen başta olmak üzere, Avrupa’nın dört bir yanındaki popülist siyasetçiler, kendi ülkelerinin de AB’den ayrılması için referandum talep etmeye başladılar. Bu çerçevede Danimarka, Macaristan ya da Polonya’nın AB’den ayrılma sırasına girip girmeyecekleri tartışılıyor.

Avrupa Birliği’ni savunan siyasetçiler, halkların azımsanmayacak bir kesiminin neden Avrupa bütünleşme projesine mesafeli durdukları üzerinde düşünmek zorunda. Eğer bu konuda bir şeyler yapılmazsa, AB’nin bildiğimiz haliyle uzun süre ayakta kalması mümkün olmayacak.

Brexit referandumunun en merak edilen yönlerinden biri katılım oranıydı. Son üç genel seçimde yüzde 60-65 oranında sandık başına giden 46,5 milyon Britanyalı seçmenin yüzde 72’si referandum sandığına koştu. Bu yüksek katılım da gösteriyor ki, herkes bu referandumun ne kadar tarihi olduğunu farkındaymış.

Referanduma giden süreçte göç ve ekonomi, tartışmaların odağındaydı. AB’den çıkma taraftarları, AB üyeliği yüzünden Britanya’nın bir göç akını altında ezileceğini ve ülkenin bağımsızlığını korumanın tek yolunun AB’yle yolları ayırmak olduğunu söyleyip durdular. Anlaşılan o ki seçmenin çoğunluğu onlara hak vermiş.

Kampanyanın son günlerine damgasını vuran olay ise elbette, İşçi Partili (ve AB yanlısı) milletvekili Jo Cox’un bir cinayete kurban gitmesi oldu.

Britanyalı seçmenin yüzde 48’si şimdi endişe içinde, kötü durum senaryolarının gerçekleşmesini bekliyor.

Oylamanın çarpıcı sonuçlarından biri, Büyük Britanya’yı oluşturan dört parçadan ikisi olan İskoçya ve Kuzey İrlanda’nın ezici çoğunlukla “AB bünyesinde kalalım” demesi oldu. İngiltere’de de Londra çoğunlukla kalalım derken, kırsal kesim ve küçük şehirler, ayrıca Galler, “çıkalım” oyu verdi.

Brexit İskoçya‘da yeni bir bağımsızlık referandumunu, Kuzey İrlanda’da ise İrlanda Cumhuriyeti’yle birleşme sürecini tetikleyebilir.

Britanya aslında her zaman AB’nin “hem içinde, hem dışında” bir üye oldu. Schengen bölgesine ya da ortak para Euro’ya dâhil olmayan Britanya, elini taşın altına koymamakla her zaman suçlanmıştı. Şimdi de AB’yi karma karışık bir boşanma sürecine zorlamakla itham ediliyor.

Fransa ve Almanya’nın bu krizi fırsata dönüştüreceklerini ve AB bütünleşmesine ivme kazandıracaklarını iddia edenler de var. Avrupa’nın dört bir yanında milliyetçi ve popülist bir dalga kabarmışken bunu nasıl başarırlar, orası belirsiz. Her durumda, AB’nin anlamını ve hedeflerini Avrupa halkları nezdinde netleştirmek zorunda oldukları ortada.

Bu haliyle AB’nin Türkiye gibi aday ülkeler üzerinde herhangi bir demokratikleşme baskısı yaratamayacağını eklemeye ise herhalde gerek yoktur.

(26 Haziran 2016)